RADYOLOJİK TEHDİTLER Radyasyondan Korunma Yöntemleri
Radyasyondan Korunma Yöntemleri
Radyasyonun insanlar üzerindeki akut (iveğen), kronik (müzmin) ve somatik (bedensel) etkilerini engellemek için radyasyondan korunmak gerekir. Günlük hayatta doğal radyasyona maruz kalmayı önlemek neredeyse imkansızdır. Yapay radyasyonun etkisi ise alınacak önlemlerle önemli ölçüde azaltılabilir.
 |
Radyasyondan Korunmada Temel Prensipler
Radyasyondan korunmada, Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu'nun (ICRP) belirlediği 3 temel prensip vardır. Bunlar Gerekçelendirme (“Justification”), Optimizasyon (ALARA) ve Doz Sınırlamaları (“Limitations”)’dır. [13] [14]
1. Gerekçelendirme (“Justification”)
Maruz kalınacak radyasyonun etkileri göz önünde bulundurularak net bir fayda sağlamayan hiçbir radyasyon uygulamasına izin verilmemelidir. Yani,radyasyon uygulamasının zararlı etkileri göz önünde bulundurulmalı, uygulamanın gerçekten kabul edilir olup olmadığı belirlenmeli, uygulama sonucunda ortaya çıkabilecek olumsuz etkiler bir bedel olarak görülmeli ve bu bedel uygulama sonrası elde edilecek fayda ile kıyaslanmalıdır.
2. Optimizasyon (ALARA = “As Low As Reasonably Achievable”, makul olarak gerçekleştirilebilecek ölçüde düşük)
Optimizasyon prensibine göre, yukarıda bahsedilen bedel-fayda kıyaslamasının sonucu olarak gerekli olduğu onaylanmış radyasyon uygulaması sırasında mümkün olan en düşük dozun alınması sağlanmalıdır. Bunun için sosyoekonomik faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır.
3. Doz Sınırlamaları (“Limitations”)
Kişilerin maruz kaldıkları doz eşdeğeri miktarı belirli doz sınırlarını aşmamalıdır. Bu prensip bir kişinin maruz kalabileceği etkin eşdeğer dozun kesin bir şekilde sınırlandırılmasını gerektirir. Bu sınırlar, kanser ve kalıtsal hasarlar gibi olasılığa bağlı etkilerin ortaya çıkışını kontrol altına almak için belirlenmiş olup, kişilerin ve gelecek nesillerin kabul edilmeyecek bir risk altına girmesini engeller.
4. Maksimum Müsaade Edilen Doz
Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu tarafından belirlenen maksimum müsade edilen doz, bir insanda önemli hiçbir vücut hastalığı ve bir genetik etki meydana getirmesi beklenmeyen iyonlaştırıcı radyasyon dozu olarak tarif edilir. Maksimum müsade edilen doz değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Etkin Doz
|
Radyasyon görevlileri (mSv)
|
Halk (mSv)
| |
Tüm vücut (Yıllık)
|
50
|
1
| |
Tüm vücut (5 Yılın Ortalaması)
|
20
|
1
(5 mSv özel durumlarda)
| |
Göz merceği (Yıllık)
|
Eski
|
150
|
15
|
Yeni
|
20 mSv, 5 yılın ortalaması ve herhangi bir yılda maksimum 50 mSv
|
15 (yıl)
| |
El, ayak ve tüm cilt (Yıllık)
|
500
|
50
| |
| Maksimum İzin Verilen Dozlar |
Doğal radyasyondan ve tıbbi ışınlanmalardan maruz kalınan dozlar yıllık doz sınırına dahil edilmez.İçsel ve Dışsal Radyasyondan Korunma
Radyasyon tehditleri, içsel ve dışsal radyasyon tehditleri olmak üzere ikiye ayrılır.
1. İçsel Radyasyondan Korunma
Solunum, sindirim ya da derideki yara ve çizikler yoluyla vücuda giren radyoaktif maddeler vücudun içinde de ışımaya devam ederler. Bu ışınlanma sonucu sadece bir organ zarar görmeyebilir, bütün vücut doku ve hücreleri zarar görür. İçsel radyasyondan korunmada önemli olan parametreler şu şekilde sıralanabilir:
- İyi Hijyen
İçsel radyasyondan korunmada hijyenin büyük bir önemi vardır, ellere veya ağız içine bulaşan radyoaktif çekirdekler temizlenmelidr. Yeme-içme ve ağız hijyeni dahil olmak üzere hijyen ve ev temizliği alışkanlıkları radyoaktif maddelerin zararlı etkilerinden korunmaya yardımcı olur.
- Havalandırma
Solunum yoluyla maruz kalınacak içsel radyasyonlardan korunmada havalandırmanın büyük bir önemi vardır. Örneğin, doğal radyasyon kaynaklarından olan Radon yer kabuğunda bulunur, yerkabuğundan geçerek bina yapı malzemeleri içerisinde yaşam alanlarına girer ve burada konsantrasyonu artar. Radonun bozunumu sonucunda oluşan kurşun ve polonyum gibi radyoaktif maddeler, havadaki partiküller ve tozlara tutunarak solunum yoluyla vücudumuza girerler. Radon konsantrasyonunu azaltmak için havalandırma yapmak gereklidir.
 |
| Evlerdeki Radon Dolaşım |
- Açık Yaraların Kapatılması
Radyoaktif maddeler ya da parçacık türünde radyasyon, cilt üzerinde bulunan açık yaralara bulaşarak doğrudan kana geçebilir. Bu şekilde radyoaktif maddelerin ya da radyasyonun vücüda direkt alımını önlemek için açık yaraların kapatılması büyük önem arzeder.
2. Dışsal Radyasyondan Korunma
Çevremizde bulunan radyoaktif maddelerin yaydığı radyasyonun vücudumuza dışarıdan ulaşmasına dışsal radyasyon denir. Dışsal radyasyondan korunmada, zaman, mesafe ve zırhlama olmak üzere üç temel kavram vardır:
 |
| Dış Radyasyondan Korunmanın Temel Prensipleri |
 |
| Dış Radyasyondan Korunmanın Ana Bileşenleri |
1. Zaman
Radyasyon bulunan ortamda ne kadar az zaman geçirilirse o kadar az doza maruz kalınır.
Alınan Doz = (Doz hızı) x (Zaman)
Örneğin, ölçüm cihazı ortamda 50 mSv/saat’lik bir radyasyon kaynağının varlığını gösteriyorsa, bu ortamda;
1 saat kalındığında Alınan Doz=(50mSv/saat)x(1saat) = 50mSv
2 saat kalındığında Alınan Doz=(50mSv/saat)x(2saat) = 100 mSv olur.
2. Mesafe
Radyasyon kaynağından ne kadar uzak durulursa maruz kalınan doz o kadar az olur. Bu durum ‘Ters-Kare Kanunu’ (“Inverse Square Law”) ile açıklanır.
Bu denklemde, I doz hızını, d ise radyasyon kaynağından ne kadar uzakta bulunulduğunu (mesafeyi) göstermektedir.
3. Zırhlama
Radyasyonun şiddetini zayıflatmak için önüne konan veya onu çevreleyen malzemeye zırh denir. Radyasyon kaynağı ile kişi arasına engel konmasına ise zırhlama denir. Zırhlama, alınan dozu en aza indirmeye yardımcı olur. Radyasyon tipine göre zırhlama gereksinimleri farklılık gösterir.
Alfa kaynağını zırhlamada bir kağıt parçası yeterli olurken, beta kaynakları için alüminyum, gama ve x-ışınları için kurşun tabaka ve nötronlar için beton kullanılır.
 |
| Radyasyon Tipine Göre Uygulanan Zırhlar |
0 yorum :
Yorum Gönder