RADYOLOJİK TEHDİTLER Radyasyon'un İnsanlara Ulaşması

RADYOLOJİK TEHDİTLER Radyasyon'un İnsanlara Ulaşması

   12/03/2015       Yakup Gündüz

---

Radyasyon'un İnsanlara Ulaşması

Radyasyon ve radyasyon kaynakları (radyoaktif maddeler) birçok farklı yolla insanlara ulaşabilir. Radyasyon ve radyasyon kaynaklarının insan vücüduna nasıl ulaştığına bağlı olarak, vücuttaki farklı bölgeler farklı şekilde ışınlanır ve farklı biyolojik etkiler ortaya çıkar.

Radyasyona temel olarak iki ana şekilde maruz kalırız.

• İçsel Işınlanma

  İçsel ışınlanma radyasyon kaynaklarının vücudun içinden, vücudu ışınlamasıdır. Radyasyon kaynağı vücudun bileşenlerinde olabileceği gibi vücuda dışarıdan da alınmış olabilir. Dışarıdakibir radyoaktif kaynağın vücuda alınması için iki yol vardır:

  • Solunum
  • İngesyon (yutma)

  1. Solunum Yoluyla İçsel Işınlanma
  Solunum yoluyla içsel ışınlanma insanların nefes almaları sonucu ciğerlerine radyoaktif maddelerin girmesiyle başlar. Radyoaktif madde ile kirlenmiş toz, duman veya radon gibi radyoaktif gazlar solunum yoluyla içsel ışınlanmanın ana kaynaklarıdır.

  Radyoaktif parçacıklar ciğerlerde yer edinebilir ve uzun süre orada kalabilir. Bu maddeler vücutta kaldıkları ve bozundukları sürece içsel ışınlanma devam eder. Yavaş bozunan radyoizotoplar için içsel ışınlanma süresi çok uzun olabilir.

  Alfa ve beta kaynaklarının solunumu yoluyla gerçekleşen ışınlanma en zararlı içsel ışınlanmadır. Alfa ve beta parçacıkları etrafındaki dokuya büyük miktarda enerji transfer edebilir, gen dizilimlerine ve diğer hücre bileşenlerine zarar verebilir. Bu hasarın kansere, diğer hastalıklara ya da mutasyona sebep olma riski vardır. Solunum yoluyla içsel ışınlanmadan korunmak için dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şunlardır [21]:

  • Olası toprak ve hava kirlenmesi
  • Radon
  • Uçucu diğer radyoizotopların varlığı (Trityum, Karbon-14)
  • Endüstriyel uygulamalar (Kül gibi kalıntı bırakan yakma işlemlerine özellikle dikkat edilmelidir.)
  • Radyoaktif maddelerin yanlış yönetimi.

  Radyasyonun İnsanlara Ulaşma Mekanizmaları

  2. İngesyon (Yutma) Yoluyla İçsel Işınlanma
  İngesyon yoluyla içsel ışınlanma kişi radyoaktif maddeyi ağzına attığı andan itibaren başlar, yutmasıyla birlikte devam eder ve radyoaktif madde sindirim sisteminin basamakları boyunca ilerleyebilir. İngesyon yoluyla ışınlanmada alfa ve beta kaynakları en zararlı olanlardır.

  Radyoaktif kaynağın yarı-ömrüne bağlı olmakla birlikte, ingesyon yoluyla ışınlanma tüm sindirim sistemi boyunca devam edebilir; bazı radyoizotoplar böbreklere, diğer organlara hatta kemiklere ulaşabilir. Vücut tarafından çabucak atılan radyoaktif maddelerin etkisi daha azdır. Hem kendileri bozunan hem de vücuttan atılan bu izotopların biyolojik yarı-ömürleri1 düşüktür.

  İngesyon yoluyla ışınlanmadan korunmak için aşağıdakilerden kaçınmak gerekir:

  • Radyoaktif maddelerle kirlenmiş içme suları
  • Radyoaktif maddelerle kirlenmiş tarım toprakları
  • Toprağında önemli derecede radyoaktif madde barındıran yerel ekim bölgeleri
  • Sulamasında radyoaktif maddelerle kirlenmiş su kullanılan tarım ürünlerinin tüketimi
  • Radyoaktif maddelerle etkileşmiş olabilecek çiftlik hayvanları tüketimi
  • Suyu önemli derecede radyoaktif madde barındıran bölgelerdeki balık tüketimi
  • Radyoaktif sularla yıkanan ve kullanan, radyoaktif suda yüzen insanlarla etkileşim

  Radyasyondan korunma metotları gereğince içsel ışınlanmaya karşı önlemler alınmaktadır. Kaynaklardaki ışınlanma limitleri, sulardaki radyoaktif kirlenme limitleri ve toprak ürünlerinin sürekli kontrolü bunlardan bazılarıdır. [21]

• Dışsal Işınlanma

  Dışsal ışınlanma radyasyon kaynağının vücudun dışından radyasyona maruz kalmasıdır. Günlük hayatımızda arka-plan radyasyonu, yapay radyasyon kaynaklarının ışınlamaları ve vücut içinden gerçekleşmeyen tüm ışınlanmalar bu kategoriye girmektedir. Dışsal ışınlanmaya yol açan farklı radyasyon türleri farklı etkiler göstermektedir.

  • Alfa parçacıkları için tehlike sınırlıdır. Bu parçacıklar deriyi geçemez fakat açık yaralar risk teşkil edebilir.
  • Beta parçacıkları alfa parçacıklarına göre daha zararlı olabilmektedir. Bunlar bazı durumlarda derinin yanmasına sebep olabilir ve göze zarar verebilir.
  • En önemli etkiyi gama ışınları gösterir. Farklı radyoizotoplar farklı enerjide gama ışını yayar. Uzun mesafeler kat edebilen gama ışınları tüm vücuda nüfuz edebilir.

  Dışsal ışınlanma düzeyi kaynağın durumuna göre de değişmektedir. Işınlanma düzeyi, kozmik radyasyondan, medikal kaynaklara kadar farklılık gösterebilmekte ve kaza ile saldırı durumlarında önemli bir tehdit oluşturabilmektedir. [21]

Işınlanma şekline, zamanına, kaynağına göre biyolojik etkilerin farklılık göstereceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bunun yanında radyasyona maruz kalan kişinin yaşı, cinsiyeti ve vücudunun ışınlanan bölgesi de oluşan biyolojik etkiler üzerinde önemli rol oynamaktadır. [21] [18]