RADYOLOJİK TEHDİTLER Yapay / İnsan Yapımı Kaynaklar
Yapay / İnsan Yapımı Kaynaklar
Canlılar doğal (arka-plan) radyasyona maruz kaldıkları gibi yapay kaynaklı radyasyona da maruz kalmaktadır. Yapay kaynaklar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
- Medikal (tıbbi) Kaynaklar
- Kullanıcı Ürünleri
- Endüstride Kullanılan Kaynaklar
- Tarımda Kullanılan Kaynaklar
- Hayvancılıkta Kullanılan Kaynaklar
- Günlük Kullanım Ürünleri
- Araştırmada Kullanılan Kaynaklar
Yapay kaynaklardan alınan radyasyon dozu kişinin gündelik yaşamına ve tıbbi uygulamalarda geçirdiği süreçlere (tanılama ve tedavi) büyük ölçüde bağlıdır. Örneğin radyoterapi tedavisi gören bir hastanın ışınlanma düzeyi normalden çok daha fazladır. Yalnızca tıbbi süreçler değil, kişilerin iş ortamı da alınan doz miktarlarını etkileyebilir. Mesela, hastanede nükleer tıp ilaçlarını hazırlayıp hastaya vermekle görevli olanlar normal hayatlarında maruz kaldıklarından daha çok radyasyona maruz kalabilirler. [2] [7] [8]
Canlılar doğal (arka-plan) radyasyona maruz kaldıkları gibi yapay kaynaklı radyasyona da maruz kalmaktadır. Yapay kaynaklar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
- Medikal (tıbbi) Kaynaklar
- Kullanıcı Ürünleri
- Endüstride Kullanılan Kaynaklar
- Tarımda Kullanılan Kaynaklar
- Hayvancılıkta Kullanılan Kaynaklar
- Günlük Kullanım Ürünleri
- Araştırmada Kullanılan Kaynaklar
Yapay kaynaklardan alınan radyasyon dozu kişinin gündelik yaşamına ve tıbbi uygulamalarda geçirdiği süreçlere (tanılama ve tedavi) büyük ölçüde bağlıdır. Örneğin radyoterapi tedavisi gören bir hastanın ışınlanma düzeyi normalden çok daha fazladır. Yalnızca tıbbi süreçler değil, kişilerin iş ortamı da alınan doz miktarlarını etkileyebilir. Mesela, hastanede nükleer tıp ilaçlarını hazırlayıp hastaya vermekle görevli olanlar normal hayatlarında maruz kaldıklarından daha çok radyasyona maruz kalabilirler. [2] [7] [8]
Medikal (Tıbbi) Kaynaklar
Yapay kaynaklardan alınan radyasyonun büyük bir bölümü medikal kaynaklıdır. Medikal kaynaklı radyasyon, tanılama için kullanılan x-ışınına veya tanılama ve tedavi için kullanılan radyoterapi ve nükleer tıp uygulamalarına maruz kalan hastalar için özel önem arzeder. Medikal uygulamalardan alınan doz miktarları diğer insan yapımı kaynaklardan alınan doz miktarına kıyasla daha fazladır. [2]
- Radyografi
 |
| Göğüs Bölgesi Röntgeni |
 |
| Nükleer Tıp ile Görüntüleme |
 |
| Radyoterapi Cihazı |
Radyografi, enerjisi görünür ışıktan yüksek elektromanyetik radyasyonu kullarak, insan vücudu gibi opak ve heterojen yapıya sahip objelerin iç yapısını görüntüleme tekniğidir. En çok kullanılan elektromanyetik radyasyon tipi x-ışınlarıdır, x-ışınından sonra en çok gama ışınları kullanılmaktadır. En sık kullanılan radyografi metotları röntgen, tomografi ve bilgisayarlı tomografidir.
Hastalıkların ya da yaralanmaların tanısında kullanılan x-ışını cihazları, incelenmek istenen bölgeye x-ışını gönderir. x-ışını hastanın vücudundan geçerek ilgili bölgeyi görüntüler. x-ışını kaynakları (Röntgen dahil) medikal kaynaklar nedeniyle maruz kalınan radyasyon miktarı içinde en büyük paya sahiptir.
Hastalıkların ya da yaralanmaların tanısında kullanılan x-ışını cihazları, incelenmek istenen bölgeye x-ışını gönderir. x-ışını hastanın vücudundan geçerek ilgili bölgeyi görüntüler. x-ışını kaynakları (Röntgen dahil) medikal kaynaklar nedeniyle maruz kalınan radyasyon miktarı içinde en büyük paya sahiptir.
En çok görüntüleme yapılan bölgeler dişler, göğüs, kol ve bacaklardır. Bu görüntülemelerin her birinden alınan toplam radyasyon dozu, medikal x-ışınları nedeniyle maruz kalınan toplam dozun % 15’i kadardır.
Günümüzde x-ışınlarının kullanımı arttığından x-ışını cihazlarının üretiminde önemli teknolojik gelişmeler yaşanmıştır. Bu sayede modern x-ışını cihazları daha az ışınlanmaya sebep olmaktadır. Ayrıca, cihazların kullanımı sırasında uygulanan metotlarda yapılan iyileştirmeler de her geçen gün istenmeyen ışınlanma düzeyini azaltmaktadır. Örneğin diş görüntülemeleri için x-ışınları demetleri daha sık hale getirilerek, istenmeyen bölgelere olan ışınlanma filtrelenerek ve daha iyi zırhlama yapılarak hastaların radyasyondan daha iyi korunması sağlanmaktadır.
X-ışını için elektromanyeik radyasyon kaynağı olarak lineer hızlandırıcılar, x-ışını tüpleri/üreteçleri, siklotron ve benzeri araçlar kulanılmaktadır. Kobalt-60, Sezyum-174 ve İridyum-192 izotopları ise gama kaynağı olarak sıkça kullanılan izotoplardır.
- Nükleer Tıp ile Görüntüleme ve Tedavi
Nükleer tıp uygulamaları, uzmanların kritik organlardaki belli faaliyetleri tanılamaları için hasta vücuduna verilen radyoaktif çekirdekler sayesinde teşhis koymalarını ve içermektedir. Aynı zamanda bazı dokulardaki zararlı hücrelerin bertaraf edilme işlemi için radyoaktif maddelerin vücuda verilmesi işlemi de nükleer tıp uygulamalarındandır. Radyoaktif madde, tanı gerektiren organa yerleşecek bir ilaçla birlikte vücuda verilir. Radyoaktif kaynağa sahip ilacın organ içindeki dağılımı radyasyon görüntüleyici kameralar sayesinde incelenir.
Son yirmi yılda nükleer tıp uygulamaları (hala x-ışını kullanımından az olmakla birlikte) ciddi seviyede artmıştır. Sık kullanılan görüntüleme yöntemlerinden PET (Pozitron Emisyon Tomografisi) bir nükleer tıp uygulamasıdır.
Uygulamalarda en sık kullanılan radyoaktif çekirdek (radyonüklid) Teknesyum-99m’dir. Bu radyonüklidin tercih edilmesinin nedeni; kolay elde edilebilmesi, yaklaşık altı saat gibi uygun bir yarı-ömrünün olması ve vücudun beyin, karaciğer, böbrek gibi çok farklı organları ile ilgili teşhisler için uygulanan ilaçlar ile birlikte kullanılabilir olmasıdır. Teknesyum-99m’ni yanı sıra, İyot-131 ve Sezyum-137 de uygulamaya bağlı olarak kullanılmaktadır. [2]
- Radyoterapi
Radyoterapi,kanser tedavisi amacıyla uygulanır. Radyoterapi uygulamaları için sıklıkla Kobalt-60 izotopu kaynaklı gama ışını demetleri kullanılır.
Radyoterapide kanserli dokudaki tümörleri öldürmek ya da zararlı hücreleri etkisiz hale getirmek için dokunun yüksek miktarda radyasyon ile ışınlanması gerekir. Bu ışınlanma, terapi uygulanan hastanın vücudunun sağlıklı dokuları için tehlikeli olabilir. Bu nedenle radyoterapi uygulaması yalnızca en ciddi durumlarda ya da başka türlü bir tedavi tipinin mümkün ya da etkili olmadığı koşullarda tercih edilir.
x-ışını görüntüleme cihazlarında olduğu gibi radyoterapi cihazları da gün geçtikçe iyileştirilmektedir. Yalnızca ilgili dokuyu radyasyona maruz bırakıp çevresindeki sağlıklı hücrelerin ışınlanmasını en aza indirmek için çalışmalar yapılmaktadır. [2]
Kullanıcı Ürünleri
Medikal olmayan kaynaklardan alınan ortalama radyasyon miktarı, maruz kalınan tüm radyasyon miktarlarının oldukça küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Ancak, radyasyon kaynakları içeren uygulamaların sayısı oldukça fazladır ve bu uygulamalar hemen hemen her sektörde karşımıza çıkmaktadır. [7] [8] Bu nedenle kullanıcı ürünleri kaynaklı ışınlanma büyük önem arz eder.
- Endüstride Kullanılan Kaynaklar
Radyasyon kaynakları endüstride sıkça kullanılır. Endüstride radyasyon kaynakları kullanımını içeren uygulamaların bir kısmı aşağıda sıralanmıştır:
- Çelik ve kağıt üretiminde kalınlığı ayarlamak için radyonüklid kalınlık iğneleri kullanılmaktadır.
- Çimento ve kağıt sektörlerinde büyük kütleli karışımların kontrolünde radyonüklidler kullanılmaktadır.
- Otomotiv sektöründe parça aşınmaları ile ilgili testlerde uygun radyonüklidler kullanılmaktadır.
- Kömür endüstrisinde radyonüklidler kullanılarak kömürde bulunan ve asit yağmurlarına sebep olan kükürt ve azot miktarları ölçülmektedir.
- Kabloların taşıdığı beton köprülerde mukavemet ölçümleri için radyonüklidler kullanılmaktadır.
- Nükleer ölçüm aygıtları kayaların yoğunluk ve kimyasal elementlerini saptamakta kullanılmaktadır. Benzer aygıtlarla petrol ve maden aramaları da yapılmaktadır.
- Çok farklı uygulamalarda, mesela fosillerin yaşının belirlenmesinde, Karbon-14 ile yaş tayini yöntemi uygulanmaktadır.
- Tarımda Kullanılan Kaynaklar
Tarım sektöründe radyoaktif çekirdekler sıkça ve çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Bazı örnekler aşağıda sıralanmıştır:
- Üretim sırasında gübreleme miktarının en uygun hale getirilmesi için radyonüklidler kullanılmaktadır. Radyoaktif çekirdekler eklenmiş gübrelerin takibi ile her bitkiye yalnızca gerektiği kadar gübre verilmesi sağlanmaktadır.
- Sulama düzeninin uygun olması ürünlerin verimliliği açısından hayatidir. Bu düzenleme için tarım arazisindeki toprağın su ihtiyacı nötron kaynakları kullanılarak belirlenir.
- Tarımda kullanılan kimyasalların miktarının uygunluk kontrolü için radyoaktif izotoplar kullanılmaktadır.
- Bazı tarıma zararlı böcek türlerinin erkek cinsleri ışınlanarak çoğalmalarının önüne geçilmektedir.
- Üretim kalitesini artırmak adına tohumların mutasyon geçirmeleri sağlanmaktadır. Bu amaçlaen çok kullanılan radyasyon tipleri x-ışını, gama ışını ve hızlı nötronlardır.
- Yiyeceklerin üretilmesinden sonra korunması için de radyasyon kullanılır. Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkede, bozulmalarını engellemek üzere farklı besinler radyasyonla ışınlanmaktadır. Ülkemizde ışınlanan ürünlerin paketlerinde, ışınlandıklarına dair uyarıların bulunması zorunludur.
- Hayvancılıkta Kullanılan Kaynaklar
Hayvancılıkta Radyasyon Kullanımı 
Fosforlu Saat 
x-ışını Güvenlik Sistemi - Hayvanların beslenmesindeki en verimli yöntemlerin araştırılması için radyoizotoplar kullanılır. Buna göre yiyeceklere Karbon-14 (C-14) izotopu yada farklı işaretleyici radyonüklidler eklenir ve bu radyonüklidlerin sindirim sistemi içinde dağılımları takip edilir.
- Besin olmayan ürünler de işaretçi radyonüklidler ile takip edilmektedir, böylece bu ürünlerin sindirim sistemine (ve faaliyetine) etkileri araştırılmaktadır.
- Günlük Kullanım Ürünleri
Gündelik yaşamımızda kullandığımız çeşitli ürünlerde radyasyon kaynakları bulunabilmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır: [9]
- Fosforlu saatler
- Tütün
- Televizyonlar
- Floresan lambaların başlatıcıları
- x-ışını güvenlik sistemleri
- Gaz ve kömür gibi yakıtlar
- Fener mantoları
- Yapı ve yol inşaat malzemeleri
Bu ürünlerdeki radyasyon miktarı medikal kaynaklarla kıyaslandığında sebep oldukları radyasyon maruziyeti yok denecek kadar azdır.
- Araştırmada Kullanılan Kaynaklar
Üniversiteler ve diğer araştırma merkezlerinde radyasyon kaynakları araştırma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Radyasyon kaynakları ile ilgili araştırma yapılan alanlardan bazıları şunlardır:
- Fizik
- Madencilik
- Metalurji
- Biyoloji
- Tıp
- Tarım
- Çevre
- Jeoloji
- Kimya
Araştırmalar sonunda radyasyon uygulamaları içerebilen yeni metotlar ve hatta yeni ürünler geliştirilebilir. Araştırma alanları günlük kullanım ürünlerinden uydulara, çevre uygulamalarından medikal araçlara kadar farklılık gösterebilir.
- Fizik
- Madencilik
- Metalurji
- Biyoloji
- Tıp
- Tarım
- Çevre
- Jeoloji
- Kimya
Araştırmalar sonunda radyasyon uygulamaları içerebilen yeni metotlar ve hatta yeni ürünler geliştirilebilir. Araştırma alanları günlük kullanım ürünlerinden uydulara, çevre uygulamalarından medikal araçlara kadar farklılık gösterebilir.
0 yorum :
Yorum Gönder