YAPISAL OLMAYAN TEHLİKELERİN AZALTILMASI
Yapısal olmayan elemanlar, bir binanın taşıyıcı sistemi haricindeki bütün kısımları ve binanın içindeki unsurlardır. Diğer bir deyişle, kolon, kiriş, taşıyıcı duvar, çatı ve temel haricindeki tüm elemanlardır. Aydınlatma elemanı, pencere, ofis makinası, mobilya, raflarda saklanan veya duvara asılı olan tüm eşyalar, yapısal olmayan temel elemanları oluşturur.
Yapısal olmayan bazı elemanlar sarsıntı sırasında ölümlere, yaralanmalara ya da maddi kayıplara yol açabilirler, zarar görebilir ya da insanlar için tehlike yaratabilirler. Bu zarar görme ya da tehlike olasılığına "yapısal olmayan risk" adı verilmektedir.
Yapısal olmayan hasarlar, önlenmesi mümkün olan çok sayıda yaralanma ve ölümlere sebep olmaktadırlar. Bu hasarlar aynı zamanda, kurtarma ve yardım operasyonlarına engel oluşturmaktadırlar, büyük maddi kayıplara yol açar ve depremin ardından hayata devam etmeyi zorlaştırırlar.
- Yapılan bir araştırmaya göre 1999 İzmit depremindeki yaralanmaların %50’si, ölümlerin %3’ü yapısal olmayan elemanlardan kaynaklanmıştır.(AHEP 2004)
- 1999 İzmit depreminden sonra, hayatta kalanların yaşadığı maddi kayıpların %30’unu mobilya, beyaz eşya, elektronik cihazların ve diğer değerli eşyaların oluşturduğu tahmin edilmektedir.
- Yapısal olmayan hasarlar, işyerlerinin ve okulların aylarca kapanmasına, öğrencilerin öğrenimlerini sürdürecek yerlerinin kalmamasına neden olabilir.
- 1994 yılında Amerika’daki Northridge depreminden sonra, yapısal bir hasarı olmayan ya da çok az olan 10 büyük hastane, yapısal olmayan elemanların yarattığı hasarlardan dolayı boşaltılmak ya da kapatılmak zorunda kalmıştır. Sonuç olarak, deprem sonrasındaki en kritik saatlerde tıbbi yardım kesintiye uğramıştır.
Yapısal Olmayan Tehlikelerin Azaltılması (YOTA) eğitiminin amacı; yapısal olmayan elemanlardan kaynaklanabilecek tehlikeler hakkında bilinci artırmak, bu elemanların sarsıntı sırasında kaymalarını ya da düşmelerini önlemek için alınabilecek basit ama etkili önlemleri öğretmek ve tüm bireylere, bu küçük fakat etkili adımları atarak olası tehlikeleri azaltmaları için cesaret kazandırmaktır.
Bu eğitimde önerilen yapısal olmayan tehlikeleri azaltma yöntemleri, 8 ay süren bir araştırma, deneme ve hesaplama sürecinin sonunda geliştirilmiştir. Bu süreç, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü'nde Amerikan Kızılhaçı ve Türkiye Kızılay Derneği'nin desteği ile birçok eğitimci ve araştırmacı ile birlikte gerçekleştirilmiştir.
Yapısal Olmayan Tehlikelerin Azaltılması Teknik Eğitim Programı, bu konuda uygulamalar yapmak üzere detaylı bilgi edinmek isteyen kişiler ve özellikle ustalar ve evde kendi işini kendi yapanlar için geliştirilmiştir.
DOLAPLAR VE DEKORATİF EŞYALAR
Çeşitli yöntemlerle, dolap kapaklarının deprem sırasında açılması olasılığı azaltılmalıdır.
Özellikle ağır nesneleri barındıran dolaplarda mekanik veya çocuk güvenlik kilitleri kullanmak çok önemlidir.
Çıt-çıt ve mıknatısların, yalnızca içinde hafif nesneler bulunan dolaplarda kullanılması gerekir.
Dolap raflarında da içlerinde bulunan alçak eşyaların kayma olasığını azaltmak için kaydırmaz plastik örtüler kullanılabilir.
Dolap raflarında da içlerinde bulunan alçak eşyaların kayma olasığını azaltmak için kaydırmaz plastik örtüler kullanılabilir.
Değerli ve kırılabilir eşyalar, tabanlarından deprem mumu ile bu eşyaların devrilme olasılıkları azaltılabilir.
ELEKTRONİK VE DİĞER ELEKTRİKLİ CİHAZLAR
70 ekran televizyonlar veya 35 kg.ye kadar olan elektronik ve diğer elektrikli cihazlar.
2 adet dokuma kayış, 1 adet dokuma kayış ve 2 adet plastik klipsti şerit.
84 ekran televizyonlar veya 60 kg.ye kadar olan elektronik ve diğer elektrikli cihazlar.
4adet dokuma kayış
Elektronik cihazların altına kaydırmaz malzeme konması, bir deprem sırasında cihazların kayma riskini azaltacaktır.
Büyük ekran televizyonlar veya diğer büyük elektronik cihazları sabitlemekte kullanılacak bağlantı elemanlarını ve sabitleme yöntemlerini görmek için Beyaz Eşyalar bölümüne bakınız.
37 ekran televizyonlar veya 20 kg.ye kadar olan elektronik ve diğer elektrikli cihazlar.
2 veya 3 adet plastik klipsli şerit.
2 adet plastik klipsli şerit kullanılacak olan küçük cihazlarda, sabitlemenin çapraz köselerden yapılması gerekir.
55 ekran televizyonlar veya 40 kg.ye kadar olan elektronik ve diğer elektrikli cihazlar.
4 adet plastik klipsli şerit.
BİRDEN FAZLA PARÇADAN OLUŞAN CİHAZLAR
En altta duran parçayı masaya sabitlerken, cihazı oluşturan parçaların toplam ağırlığına uygun miktarda klips kullanılmalıdır. Plastik klipslere geçen şeridin her iki ucunda klipslerden sonra 2 cm'lik fazlalık bırakmak, şeridin klipslerden kolayca çıkması riskini azaltacaktır. Ayrıca, bu parça gerginleştirme işlemini de kolaylaştıracaktır.
Cırt bant, olası bir deprem sırasında kayabilecek fakat devrilme olasılığı olmayan, alçak ve hafif elektronik cihazlarda kullanılabilir.
Cırt bant şeritlerini cihazın altına, karşılıklı kenarlara gelecek şekilde yapıştırınız.
Cırt bantla sabitlenmiş olan cihazı geçici olarak yerinden kaldırmanız gerekirse; arka köselerinden birini yavaş; ama kararlı bir şekilde kendinize doğru çekerek sabitlendiği yüzeyden ayırınız.
Cihazın güçlü bir şekilde ve iyice yapışması için cihazı ilk sabitlemeden sonra 24 saat yerinden oynatmayınız.
Cihazınızın yüzeyine cırt bant yapıştırmanız mümkün değilse, cihazın altına tamamını kaplayacak şekilde kaydırmaz plastik örtüler koyarak da kayma riskini azaltabilirsiniz.
Bu yöntemi televizyonlarda veya devrilebilecek büyük eşyalarda kullanmayınız.
MOBİLYALAR
Bazı mobilyalar, arka panelinden doğrudan duvara vidalanabilir. Bunun için:
-Mobilyanın arka panelinin kalın ve sağlam olması gerekir.
-Sabitleme; sabitleme elemanları arka panele eşit ve düzgün dağıtılarak yapılmalıdır.
-Sabitleme elemanlarının arası her yönde 1.25 metreden fazla olmamalıdır.
Yanları ve arkası açık raflar, sabitlenmeden önce desteklenmelidir. Bu destekleme, rafların yanlara doğru kolayca sallanmasını ve bundan dolayı yıkılmasını engelleyecektir.
Mobilyalar birbirine sabitlendiğinde, sabitlenen her bir parçanın boyutlarından daha geniş veya derin olan yeni bir obje yaratılmış olur. Bu da mobilyaların taban alanını büyütüp, daha dengeli olmalarını sağlayarak, bir deprem sırasında devrilme riskini azaltır.
M8 civata ve büyük pul veya modül bağlantı elemanı kullanınız.
Metal plaka ve 4 adet 5 mm veya daha büyük çaplı vida veya 2 adet M8 veya daha büyük çaplı civata ve büyük pul kullanınız.
Mobilyalar birbirlerine sabitlendikten sonra yüksekliğinin, yeni objenin geni ve derinliğinden fazla olup olmadığını kontrol etmek gerekir. Buna rağmen mobilyanın devrilme olasılığı varsa; mobilya duvara, zemine veya tavana da sabitlenmelidir.
Mobilya orta alanda duruyorsa veya tavanla arasındaki mesafe kısa ise aşağıda gösterilen yöntemler, mobilyanın sarsılma ve devrilme riskini azaltır.
Kütüphane, depo gibi mekânlardaki sıralı duran raflı dolaplar, bütün bir metal L profil ile üst kısımlarından tutturularak birbirlerine sabitlenebilir. Bu işlemden sonra L profil duvarlara sabitlenmelidir.
Büyük ve bağımsız duran raflı dolaplar için uygun olan çelik destekler, uygun dübel büyüklükleri ve bağlantı detayları ile ilgili olarak bir mühendise danışınız.
Raflı dolabı, tabanından da L profil veya dübeller ile zemine tutturunuz.
ASILI DURAN EŞYALAR
Kanca Vidalar ve Deprem Mumu
Eğer küçük tablolarınız halihazırda duvara çiviyle asılmışsa, çiviyi duvardan çıkarmadan da bir parça ip yardımıyla önlem alabilirsiniz.
Tablo ve aynaların alt köşelerini, duvara çarparak kırılmalarını önlemek için, deprem mumu ile sabitleyiniz.
Saksılar gibi tavandan asılı nesneleri sabitleyeceğiniz yeri dikkatle seçiniz. Pencere, duvar ya da diğer nesnelerin yakınında bir yer seçmekten kaçınınız.
Saksının deprem sırasında kancadan fırlamasını engellemek için, kancanın ağzını sıkarak kapatınız.
BEYAZ EŞYALAR
ARKADAKİ DUVARA SABİTLEMEK
Tekerlekli veya 130 kg.ye kadar olan eşyalar.
65 kg.ye kadar olan alçak ve tekerleksiz eşyalar.
DUVAR GİRİNTİSİNE SABİTLEMEK
120 kg.ye kadar olan tekerleksiz eşyalar.
KÖŞEYE SABİTLEMEK
130 kg.ye kadar olan tekerlekli eşyalar.
Dokuma kayısın eşyanın arkasındaki duvara, eşyanın kenarından en az 20 cm. İçeriye gelecek şekilde sabitlenmesi önemlidir. Böylece, eşyanın deprem sırasında çok fazla sarsılarak cırt bandı açma olasılığı azalır.
Plastik klipsti şeritler, yalnız tezgâh yüksekliğinde veya daha alçak olan beyaz eşyalar ile ağırlığı 40 kg'den az olan eşyalarda kullanılmalıdır. (örn. Mini buzdolapları vb.)
Plastik klipslere gecen şeridin her iki ucunda klipslerden sonra 2 cm'lik fazlalık bırakmak, şeridin klipslerden kolayca çıkması riskini azaltacaktır. Ayrıca, bu parça gerginleştirme işlemini de kolaylaştıracaktır.
Isınan veya gaz bağlantısı olan tezgah üstü cihazları sabitlemek, olası yanıkları, gaz sızıntılarını ve yangınları önlemeye yardımcı olabilir.
L profili, tezgâh üstündeki cihazın duvara ya da herhangi bir yüzeye dayanmayan bütün kenarları boyunca sabitleyiniz.
Profil, cihazın kenarını kavrayacak ve yerinde tutabilecek yükseklikte olmalıdır. Profilin cihazın yüzeyine sabitlenmesine gerek yoktur.
L profil iyice temizlenmiş tezgaha, aşağıda anlatılan yöntemlerden herhangi biri kullanılarak sabitlenebilir:
-L Profili tezgâhınıza, malzemesine uygun olan vida ve gerekiyorsa dübeller kullanarak vidalayınız.
-L Profili büyük yapı marketlerde bulunan çift taraflı yapışkanlı bantlar ile yapıştırınız.
Yeterince güçlü olduğundan, üzerinde "ayna yapıştırma bandı" yazılı olanları tercih ediniz.
-L Profili büyük yapı marketlerde bulunan kendinden yapışkanlı cırt bantlar kullanarak sabitleyiniz.
Cırt bandın bir yüzünü tezgaha diğer yüzünü de L profile yapıştırınız.
RAFLARDA DURAN EŞYALAR
Raflarda saklanan bazı maddelerin güvenliği diğerlerinden daha önemlidir. Yerine konulamaz, zararlı olabilecek, tekrar düzenlenmesi zor ya da deprem sonrası acilen ihtiyaç duyulabilecek bazı maddeler aşağıda listelenmiştir:
-Müzelerdeki koleksiyonlar
-Tehlikeli kimyasal maddeler
-Dosyalar
-Kitap koleksiyonları
-İlkyardım malzemeleri
-Tıbbi malzeme
-Her rafın ortasına, takılıp çıkarılabilen ahşap ya da metal çıta yerleştirilebilir.
-Her rafın önüne, belli bir yükseklikte metal, plexiglas ya da ahşaptan engeller vidalanabilir.
Rafların önüne, elastik bant ya da tel de eklenebilir.
-Küçük nesneler ve şişeler, birbirlerine çarpmayacak ve devrilmeyecek şekilde kutuların içine yerleştirilebilir.
-Ağır veya tehlikeli nesnelerin alt raflara yerleştirilmesi gerekir.
Sabitlenmemiş ağır nesnelerin, evdeki en kısa boylu kişinin boyundan aşağıda kalacak şekilde yerleştirilmesine dikkat edin.
CAMLAR VE ÇIKIŞ YOLLARI
Alışveriş merkezleri, havaalanları, hastaneler, tiyatrolar, okullar ve ibadet mekanları gibi kalabalık ortak kullanım alanlarındaki, cam ve camlı malzemelerin bulunduğu ortamlarda, insanların zarar görmemesi için önlem alınması çok önemlidir. Alınabilecek bazı önlemler şunlardır:
-Mobilyaların yerlerinin değiştirilmesi ve uzun kalın perdelerin kullanılması
-Laminasyonlu cam kullanılması
-Temperli cam kullanılması
-Güvenlik filmlerinin uygulanması
Mobilyaların üretiminde kullanılan cam türleri arasında çeşitli farklar vardır. Bunlar içinde temperli veya laminasyonlu cam kullanılmış olan mobilyalar daha güvenlidir. Camlı mobilya alırken, hangi tür cam kullanıldığına dikkat ederek mobilyanızı seçiniz.
Deprem sonrasında insanların bulundukları binaları sakin bir şekilde fakat hızla terk etmesi gerekebilir. Tahliyeyi kolaylaştırmak için yapılabilecek bazı düzenlemeler şunlardır:
-Çıkışı engelleyebilecek her türlü objenin, çıkış yolu üzerinden uzak tutulması
-Dışa doğru açılan kapıların kullanılması
-Geniş çıkış yollarının oluşturulması
-Kapıların kolayca açılmasının sağlanması
-Daire girişlerinde çift kapı kullanılmaması
-Yangın çıkışlarında panik kolunun kullanılması ve bu çıkışların kilitli tutulmaması
-Döner kapıların yakınında ek servis kapılarının kullanılması
-Ağır çıkış kapılarının ve parmaklıklı pencerelerin yakınında, gerektiğinde kullanmak üzere levye gibi aletlerin bulundurulması
-Otomatik kapılara el kumandalı veya akü bağlantılı destek sistemlerinin takılması
TÜPLER VE AYDINLATMA ELEMANLARI
Tüplerin ve yangın söndürücülerinin deprem sırasında devrilmeleri veya gaz kaçağına sebep olmaları riskini azaltabilmek amacıyla sabitlemenin birçok yolu vardır.
Yüksek tüplerin hem üstlerinden hem de altlarından sabitlenmesi tavsiye edilir. Üst zincir yerden tüp yüksekliğinin 2/3'ü kadar yukarıdan bağlanmalıdır.
Deprem sırasında farklı tipteki aydınlatma elemanlarının düşme riskini azaltabilmek amacıyla birçok sabitleme yöntemi kullanılabilir.
Yangın söndürücüler, metal destekler kullanılarak duvara sabitlenmelidir.
-Aydınlatma elemanlarının yapısal elemanlara sabitlenmesi
-Florasan ampullerinin armatürlerine sabitlenmesi
-Tavandan asılı aydınlatmaların emniyet kabloları ile sabitlenmesi
-Ağır avizelerin tavana kilitli halkalarla sabitlenmesi
-Kablo ve balastların ayrıca sabitlenmesi
-Yerden aydınlatmaların duvarlara sabitlenmesi
-Camlı masaüstü aydınlatma elemanlarının üzerinde bulundukları yüzeye sabitlenmesi
RİSKLERİN BELİRLENMESİ
Bir deprem bölgesinde yaşayarak, deprem riskini de kabul etmiş oluyoruz. Hayatımızda her zaman, olası kayıplarımızı azaltmak için önlem aldığımız daha başka birçok riskle karşı karşıyayız. YOTA da bir deprem sırasında yapısal olmayan elemanlardan kaynaklanabilecek olan tehlikeleri azaltmak için mantıklı ve önemli bir önlemdir. Nasıl bir önlemin gerekli olduğuna karar verebilmek için evinizde, işyerinizde, okulda ve sık gittiğiniz kamu alanlarında hangi risklerin bulunduğunu belirlemeniz gerekir. Risk, durumdan duruma göre değişir. Riskleri belirlerken, her durumu kendi koşulları içinde değerlendirmek gerekir.
DEPREM KONTEYNERİ
Deprem konteynerleri; istenmeyen deprem, sel gibi tabi afetlerde gerekli insani malzemeyi depolamak amacıyla özel olarak üretilmektedir. Yaşam konteynerleri ayrıca tabi afet bölgelerinde kısa sürede kurulum imkanı olan seri, ekonomik ve uzun ömürlü yapı modelidir.
