Triaj Nedir ? Nasıl Uygulanır ?
Tıbbi Triaj farklı şekillerde tanımlanabilir . Bu tanımlar ;
Hastaların yaşamlarını tehdit eden yaralanma derecelerine ve tıbbi tedaviden görmeleri beklenen yarar düzeyine göre sıralanmasıdır.
Hastaların hangi zaman ve sırada acil yardım alması gerektiğini , transport hızını ve seçilecek hastaneyi belirleyen akıcı ve sürekli değişim gösteren kısa klinik değerlendirmedir.
Acil tıbbi bakıma gereksinimi olan yaralı sayısı eldeki sınırlı tıbbi imkanı aştığında , en fazla sayıda yaralıya acil bakım verebilmek için , acil sağlık ekibi tarafından kullanılan , öncelikli müdahale yapılacak kişi yada kişileri belirlemek hedefli tıbbi seçme sistemidir.
Çok sayıda hastanın bulunduğu durumlarda , bunlardan öncelikli tedavi ve nakil edilmesi gerekenlerin tespiti amacıyla olay yerinde ve bunların ulaştırıldığı sağlık kuruluşunda yapılan hızlı seçme ve kodlama işlemidir .
Acil sağlık sisteminde Triaj önemli bir yer tutar. Özellikle afet ve olağan dışı durumlarda yapılacak Triaj , eldeki kısıtlı olanaklarla en fazla sayıda yaralının kurtarılmasını sağlar.
Sayı ve talep ne kadar fazla olursa olsun eldeki imkanlar cevap verebilecek kapasitede ve yeterlilik de ise triaja gerek duyulmaz. Ancak özellikle hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde çoklu yaralanmalı bir olaya müdahalede , acil sağlık ekiplerinin olay yerine ulaşım süreleri farklı olacağı için , kaçınılmaz olarak Triaj gereksinimi ortaya çıkar.
Triajda Amaç
Triajda amaç , en kısa zamanda , eldeki kısıtlı olanaklarla , en fazla sayıda yaşamı kurtarmaktır. Bu doğrultuda gerçek ihtiyaçları belirleyerek eldeki kısıtlı imkanların kullanılması önemlidir. Bu doğrultuda yapılan Triaj;
- Hastaların yaşamını korumalı
- İlerde olabilecek yaşam kayıplarını ya da ileri derece yaralanmaları önlenmeli
- Kitlesel kazalarda ihtiyaçları belirleyerek eldeki kısıtlı kaynakların verimli kullanılmasını sağlamalı
- Hastalara yapılacak tıbbi müdahalenin , erken dönemde ve etkili yapılması sağlanmalı
- Uygun hastanın uygun hastaneye nakli sağlanmalı
- Gereksiz personel araç ve malzeme kullanılmasi engellenmeli
Triajda Temel Kurallar
Bu işlem bilgi ve deneyim gerektirir. Belli kurallar çerçevesinde yapılmalı ve bu kurallar önceden belirlenmiş olmalıdır. Triajın temel kuralları aşağıda belirtilmiştir
- Triajı olaydan etkilenen herkese uygulamak gerekir
- Triajın hasta sayısı ile ilgisi sınırlıdır. sistemin anlık cevap vermesi ile ilgilidir.
- Hastanın triaja konu olan olay yeri tıbbi önceliği ile hastane tıbbi önceliği farklı olabilir.
- Triaj işleminde görevler kesin tanımlanmış olur. Genellikle Triajdan tek bir kişi sorumludur. Ancak geniş kapsamlı olaylarda , geniş alana yayılmış veya bölünmüş alanlardan oluşan olay yerlerinde , birden fazla triaj alanı ve sorumlusunun olması zaman kazanımı ve görev yükü dağılımı açısından önemlidir.
- Triajın sorumlusu hastaların acil bakımı ile ilgilenmez
- Triajı koordine eden sorunlu , acil sağlık sisteminin olay yerindeki görüş ve kulagıdır. Genellikle olay yeri yöneticisi aynı zamanda triaj sorumlusudur .
- Triaj süresi her bir yaralı için 1 dakikadan kısa olmalıdır. Triaj sorumlusu triaj sırasında , triaj kartının sadece triaj kodu kısmını işaretler. Kartı doldurmaları vakit kaybetmez , triaj kartının diğer kısımları tedavi veya nakil işlemi başlandıktan sonra , o hizmeti veren sağlık personeli tarafından doldurulur.
- Triaja başlama noktası , güvenlik açısından bir risk yok ise , triajın sorumlusunun olay yerine girdiği yerdir. Sorumlu kural olarak sınıflandırmaya kendisine en yakın olan hastadan başlar. Bu durum zamanın etkin kullanılması açısından önemlidir.
- Triajı olay yerinde bütün hasta ve yaralılara uygulandıktan sonra , olay yerinde personel sıkıntısı yok ise ve acil bakım konusunda destek sağlanmış ise başa dönülerek yenilenmelidir.
- Yenilenen triajda en önemli kural , verilmiş olan kodun, daha iyi bir kod ile değiştirilemez olmasıdır. Yeniden değerlendirme sonrasında önceden belirlenmiş kod ancak daha acil bir kod ile değiştirilebilir.
- Değerlendirme , solunum , dolaşım , bilinç sırasını takip eder, ve bu değerlendirme sırasına göre acil ve öncelikli hastalıklar belirlenir.
- Triajı ulaşılan her basamakta yeniden yapmak gerekir
Triaj Sorumlusunun Görevleri
Olay yerine gelen sağlık ekibi , öncelikle olay yerini değerlendirir , gerekli tespitleri yapar . Ekip içerisinden acil yardım konusunda en yüksek eğitime ve deneyime sahip personel Triajdan sorumlu kişidir. Olay yerine daha deneyimli ve eğitimli bir sağlık personeli geldiğinde sorumlu değişebilir.
Triajda sorumlunun görevleri olayın şekline göre değişiklik gösterebilir. Triajda sorumlunun öncelikli olarak görevleri aşağıda verilmiştir.
- Olay yerine güvenli uzaklıkta triaj alanı oluşturmak
- Ayırma uygulamasını organize etmek ve triaj uygulamasına derhal başlamak
- Hastaları değerlendirmek ve öncelikli olanları belirlemek .
- Triajı hızlı ve soğukkanlı gerçekleştirmek
- İhtiyaç halinde personel ve araç gereç desteği istemek
- Hastalar için acil sağlık sisteminin belirlediği triaj kartlarını kullanmak
- Triajı yapılan ve tespit edilen tüm hastalar ile yapılan tüm işlemlerin kaydını tutmak ve ilgili yerlere teslim etmek
- 112 kkm , kurumlar ve ekipler arası haberleşmeyi sağlamak .
- Hastanelerin kapasitelerini ve hastaların durumlarını göz önünde tutarak sevk işlemlerini gerçekleştirmek
- Triaja tüm hastaların sevki gerçekleşene kadar devam etmek
- KBRN tehlikelerine maruz kalan hastaların acil yardım ve transportunu ayrıca yapmak
- Olay yerine kendisinden daha yetkili bir acil yardım personeli ulastiginda kendisine olay ve olay yeri hakkında bilgi vermek ve triaj sorumluluğu altında tuttuğu kayıtları yeni triaj sorumlusuna devretmek
- Triajda görevini olay sonlanıncaya kadar veya başka bir sorumluya devredinceye kadar sürdürmektir.
Triaj Çeşitleri
Başvuru Triajı;
Acil sağlık hizmetlerine yapılan başvuruların 112 Kkm tarafından aciliyet durumlarına göre değerlendirilmesi ve gerekli durumlarda acil sağlık ekiplerinin ve araçlarını görevlendirilmesi amaçlı yapılan Triaj uygulamasıdır.
Olay yeri ( Saha/Alan ) Triajı ;
Herhangi bir olayda birden fazla kişinin yaralanması ve tek acil sağlık ekibinin kontrol edemediği durumlar da , iki veya daha fazla sağlık ekibinin olay yerine gelmesine kadar geçen sürede yapılan Triaj uygulamasıdır.
Nakil Triajı;
Öncelikli olarak hangi hastanın naklinin yapılacağına tıbbi öncelikler ve hastane olanakları doğrultusunda karar verilmesi amaçlı uygulanan triaj işlemidir.
Triaj Kodlama Sistemi / Triaj Renk Kodları
Dunyada uygulanan kodlamalar değişiklik gösterse de değerlendirmenin mantığı aynıdır.
Ülkemizde uluslararası acil tıp birliğinin kabul ettiği triaj renk skalası/kodlaması kullanılmaktadır. Triaj renk kodlamasında 4 renk kullanılmaktadır. Buna göre;
Kırmızı kod ( İmmediate (unstabil)/ acil) ;
Ciddi hastalığı yada yaralanması olan hastalardan oluşan acil grupdur. Bu grupdan hastaların öncelikli müdahale ve nakil gereksinimi vardır.
Sarı kod ( delayed / geciktirilebilir acil ) ;
Henüz yaşamı dehdit eden hastalığı ya da yaralanması bulunmayan ancak zamanında tedavi edilmez yada müdahalede bulunulmaz ise potansiyel yaşam tehdidi olanlardır. Bu grupdaki hastaların sağlık sorunları kırmızı grupda olan hastalara göre biraz daha bekletilebilir.
Yeşil kod ( minör / hafif yaralı / acil değil) ;
Tıbbi bakıma gereksinimi olan ancak acil müdahale gerektirmeyen hafif yaralı bilinci açık hastalardır
Siyah kod ( decaased / ölü ) ;
Ölü yada hayatta kalma şansı çok düşük olan kişilerdir . Afet durumlarında kişi tıbben ölmemiş bile olsa bu kategoriye alınabilir. Bu kategoriye girenlere sağlık hizmeti verilmez yada son sırada bakıma alınır. Mevcut kaynaklar kurtarılabilir hastalar için kullanılmalıdır .
Triaj Kartı
Olay yerinde hangi hastanın önce hangi imkan ve hangi uygulama ile ne şekilde naklinin yapılacağının kararı , triaj sorumlusu tarafından verilir. Bu bilginin ulaşılan her basamakta ihtiyaç duyan sağlık personeline aktarılması gerekir. Bunun için triajı yapılmış hastanın , değişik basamaklarda önceliğinin kolayca fark edilebilmesi için işaretlenmesi gerekir. Bu amaçla hastanın durumunu gösterecek olan triaj kartları ile hasta isaretmelerinin yapılması uygun olur . Ülkemizde kullanılan triaj kartı aşağıdaki gibidir
Triaj kartları sudan etkilenmeyen kolay yırtılmayan ve dikkat çekici özellikle olmalıdır. Kan , serum gibi etkenlerden bozulmaması , taşıma esnasında meydana gelebilecek takılma çekme gibi travmalar dan zarar görmemelidir.
Bu kartlar ; acil sağlık ekipleri , arama kurtarma ekipleri ve triaj konusunda eğitim almış siviller tarafından kullanılabilir.
Triaj Kartının Ön Yüzü
- Kürt no : 1 den başlayarak devam eden numaralarda olusur
- İl kodu: Kullanıldığı ilin plaka numarasını gosterir
- Yaralanmalar : Tespit edilen yaralanmaların , insan figürünün üzerine isaretlendigi bölümdür.
- Triaj Kodu: yapılan değerlendirmeler sonucunda verilen triaj kodunun isaretlendigi bölümdür
- Nakil Yolu: Hasta naklinin hangi yolla gerçekleştirilmesi gerektiğinin isaretlendigi bölümdür.
- Nakil pozisyonu : Hastaya nakil sırasında verilmesi istenen vücut pozisyonunun isaretlendigi bölümdür.
- İkinci Nakil: hastanın sevk edildiği birimden başka bir üst birime sev edilmesi durumunda doldurulan bölümdür.bu durumda bu parça ana karttan koparılır ve nakil ekibi tarafından daha sonra ilgili birime teslim edilmek üzere muhafaza edilir.
- Birinci nakil : Hastayı olay yerinden alan ekibin dolduracağı bölümdür . Nakli sağlayan ekip hastayı teslim ederken bu bölümü triaj kartından kopararak daha sonra ilgili birime teslim etmek üzere saklar.
Triaj Kartının Arka Yüzü
- Yapılan uygulamalar ve saatler : kana kontrolü , entübasyon , kardiyopulmoner resüsitasyon , oksijen uygulaması , toraks drenajı veya dekontaminasyon gibi uygulamaların , uygulamanın yapıldığı saatle birlikte kayıt edildiği bölümdür.
- Serumlar ve Saatleri : hasta için kullanılan ilan serumlar ve kullanım saatlerinin kayıt edildiği bölümdür.
- İlaçlar ve saatleri ; hasta için kullanılan ilaçların ve kullanım saatlerinin kayıt edildiği bölümdür .
- Not: müdahalede bulunan sağlık personeli tarafından hasta ile ilgili özellikle iletilmesi gerektiğini düşündüğü notları yazdığı bölümdür.
- Hekim kimliği : Kartı dolduran sağlık personelinin kimliğinin yazıldığı bölümdür.
- İkinci Nakil : hasta bilgileri ve sevk edildiği hastane bilgilerinin yazıldığı bölümdür
- Birinci Nakil : Hasta bilgileri ve hastanın sevk edildiği hastanenin bilgilerinin yazıldığı bölümdür.
Triaj Yöntemleri
Bir olaydan çok sayıda kişi etkilenerek acil bakım durumu ortaya çıkmış ise , alanda yapılacak en uygun triaj yontemlerinden birisi Start Triaj Yöntemidir. Start Triaj yontemi erişkinlere uygulanırken , aynı yöntemin bebek ve çocuklara uyarlanmış şekli ise Jump Start Triajı Yöntemidir.
Start Triaj Yontemi
Start triajı , hızlı triaj uygulama gerekliliğinin olduğu olaylarda sağlık personelinin kolayca uygulayabileceği triaj yöntemidir. Olay yerinde gerekli güvenlik önlemleri alındıktan ve triaj alanı oluşturulduktan sonra Start Triaj yöntemi triaj ekibi tarafından yapılmaya başlanır .
Start Triaj yönteminde hastanın değerlendirilmesi ve triaj kodunun verilmesi için kullanılan süre 1 dakikayı aşmamalıdır. .Start yönteminde triaj sorumlusu , triaj işlemini kesin ve duyulabilir bir ses tonu ile kendini tanıtarak “Olay yerindeki hastaların kendine doğru gelmesini isteme ile başlatır” . Yürüyebilen ve triaj sorumlusuna doğru gelebilen hastalar ” Yeşil Triaj Kod ” olarak değerlendirilir. Bu hastaların triaj alanında oluşturulan triaj alanına girmesi istenir . Triaj alanı genis ve dağınık ise çağırma işlemi megafon ile de yapılabilir. Işığın yetersiz olduğu gece vakalarda seslenmen in yanında , el fenerleri ile aydınlatmada yapılması gerekmektedir.
Start yönteminde ikinci basamak ; hastanın ( bulunduğu pozisyonda ) sırasıyla solunumunun , dolaşımının ve bilincinin değerlendirilmesidir. Solunum varlığı 10 saniye içerisinde bak dinle hisset ile değerlendirilmelidir.
Sırasıyla Solunum, Dolaşım ve Bilinç Kontrolü
İlk değerlendirmede hastanın bulunduğu pozisyonda spontan solunumun varlığı değerlendirilmelidir.
Solunum var ise dakikadaki solunum hızı hesaplanır . Dakikadaki solunum hızı 10 ün altında veya 30 un üstünde ise kırmızı kod verilir. Renk kodu işaretlenerek başka hastaya geçilir.
Hastanin spontan solunumu yok ise derhal baş çene pozisyonu ile havayolu açılır ve solunum 10 saniye içerisinde bak dinle hisset ile değerlendirilir. Solunum hala yok ise siyah kod , solunum döndü ise kırmızı kod verilir ve başka hastaya geçilir. Siyah kod verilen hastalar alanda olduğu gibi bırakılır.
Hastanın solunum sayısı yetişkinde 10 ile 30 arasında ise dolaşım değerlendirmesine geçilir . Dolaşım yeterliliğinin değerlendirilmesinde iki değerlendirme kriteri den birisi tercih edilir. Bu değerlendirme kriterlerinden birisi ” kapiller geri dolum testi ” diğeri ” dakikadaki arteryel nabız hızı” dir. Bilimsel geçerliliği nedeniyle dolaşım yeterliliğinin değerlendirilmesinde ‘ kapiller geri dolum zamanına ” bakılır. Kapiller geri dolum zamanı hastanın tırnak yatağına basılıp bırakılarak kontrol edilir. Tırnak yatağına basılıp bırakıldığında tırnağın renginin 2 saniyede beyazdan pembe ye dönmesi gerekmektedir.
Dolaşım yeterliliğinin değerlendirilen hastanın ” kapiller geri dolum zamanı ” 2 saniyenin üzerinde ise veya dakikadaki nabız sayısı 120 nin üzerinde ise kırmızı kod verilir ve başka yaralıya geçilir.
Hastanın kapiller geri dolum zamanı 2 saniyenin altında ise ; bir sonraki aşamada bilinç değerlendirmesine geçilir. Bilinç değerlendirmesi hastada elimi tut, gözlerini kapat gibi basit komutlara cevap durumu ile yapılır. Basit komutlara yanıt veremiyor veya komutları uygulayamiyor ise “Kırmızı Kod” verilerek başka yaralıya geçilir.
Hasta basit komutlara uyuyor ve cevap verebiliyor ise ” sarı kod” verilerek başka yaralıya geçilir .
Bilindiği gibi temel yaşam desteği uygulamaları bilinç değerlendirmesi ile başlar . Triajda ise bilinç değerlendirmesi solunum ve dolaşım değerlendirmesi işleminden sonra uygulanır. Bunun nedeni sorulara mantıklı yanıtlar verebilen bir yaralının bile ayırma işlemi sırasında kırmızı kodlama öleceği olasılığının o şartlar altında kolayca gözden kaçabilecegi gerçeğidir .
Jump Start Triaj Yöntemi
Erişkin hastalar için kullanılan Start Triajı uygulaması, pediatrik hastalar için pediatrik yaş gruplarına göre yeniden düzenlenerek ” Jump Start Triajı Yöntemi” oluşturulmuştur. Her iki uygulamasında benzer algoritmayı dayanması , sırası ile Solunum – dolaşım – bilinç değerlendirmelerinden haraket etmesi uygulayıcılar için kullanım kolaylığı sağlamaktadır.
Jump Start Triaj yönteminin, Start Triaj yönteminde göre uygulamadaki farkı , 10 saniye içinde bak dinle hisset uygulamasından sonra solunumun olmadığı anlaşılan cocukda siyah triaj kodu verilmeden önce dolaşımın değerlendirilmesidir.
Başka bir ifade ile hava yolu açmak üzere pozisyon verilerek 10 saniye bak dinle hisset yöntemi ile solunumun olmadığı anlaşılan erişkin siyah triaj kodu alırken , cocukda dolaşım değerlendirildikten sonra karar verilir.
